Was het toeval of was het meer dan dat? Op een luie zaterdagochtend wilde ik een Netflix film gaan kijken toen mijn aandacht werd getrokken naar de documentaire The Minimalist: Less is Now. De titel sprak me meteen aan, omdat ik zelf nogal bezig ben met wat de waarde van spullen voor mij betekent. Dezelfde ochtend werd het boek Het helen van de moederwond door de postbode gebracht. Voor mij (dat heb ik uitgezocht met therapie) ligt er een direct verband tussen mijn dwangmatige spullen verzamelen en de verstoorde band met mijn moeder (wat een trauma is als het ware). In deze blog duik ik dieper in deze materie.
Mama
Mama is het woord
waar het leven mee begint
mama is het woord
dat hoort bij ieder kind
een woord om zacht te zeggen
niet om luid te schreeuwen
het hoeft niets uit te leggen
en gaat door alle eeuwen
mama is het woord
waar de mensheid mee begint
mama is een ander woord
voor liefde.
– Toon Hermans
Twee eigenschappen maken vrouwen gevoelig voor koopverslaving: materialisme en een laag zelfbeeld. Althans dat is de uitkomst uit jaren van zelfreflectie. Hoe dit komt zit zo.
Het begrip ‘moeder’ zoals in het gedicht van Toon Hermans omschreven is misschien wel een van de mooiste zegeningen van deze wereld. De werkelijkheid is echter vaak minder rooskleurig. De werkelijkheid confronteert ons met moeders die vaak allesbehalve de onvoorwaardelijk liefhebbende moeder zijn. Moeders zijn mensen, en de mens schiet noodzakelijk tekort. Toch blijkt een moeder, ondanks haar specifieke tekorten, haar taak om een fundament te creëren uiteindelijk meestal goed genoeg te kunnen volbrengen.
Hoe ziet dit eruit?
Moeder en kind zijn begonnen als een geheel, één lichaam. Er is in dat begin nog geen onderscheid tussen ‘ik’ en ‘jij’. Dit zorgt ervoor dat de moeder beschikt over een diepe gevoelswijsheid als het aankomt op haar kind. Deze wijsheid is geen wijsheid van het verstand maar van het hart, en is gebaseerd op de meest intieme band die een mens kan hebben met een ander mens. Op basis van deze wijsheid is de moeder in staat om adequaat te reageren op haar kind. Ze is in staat haar kind op te vangen, te troosten en gerust te stellen wanneer dit nodig is, maar ze kan ook inschatten wanneer er voldoende vertrouwen is en ze haar kind meer kan loslaten om zelfstandig stappen te zetten in deze wereld.
De nabije aanwezigheid van de moeder zorgt voor geruststelling. De moeder werkt door middel van haar gevoelswijsheid als een vertaler van de betekenisloze gewaarwordingen waar het kind mee te maken krijgt. De wereld van het kind krijgt stap voor stap betekenis door middel van de reacties van de moeder.
Onveilige hechting
Er lijkt een moment in de ontwikkeling van het kind te zijn waarop het proces van vertaling goed genoeg is doorlopen. We zouden hier kunnen spreken van het punt waarop iemand veilig gehecht is. De wereld en de mensen om het kind heen zijn dan voldoende begrijpelijk en voorspelbaar en er is een gevoel van veiligheid en vertrouwen. De wereld is een plek geworden die veilig genoeg is om een draaglijk leven te kunnen leiden.
Zo vormt de band met de moeder het fundament in dit leven. Het fundament op basis waarvan iemand een gevoel van ‘thuis’ kan ervaren in deze wereld. Maar als een moeder te vaak geen- of een inadequate vertaling aan het kind aanbiedt, ontstaat er te weinig duidelijkheid en voorspelbaarheid. Dit is echter noodzakelijk zijn voor een (illusie van) voldoende grip op het eigen leven. Door een gebrek aan duidelijkheid en voorspelbaarheid ontstaat een te groot gat in de werkelijkheid. Dit kan leiden tot gevoelens van paniek, angst of leegte. In dit geval is er sprake van onveilige hechting.
Hoe uit dit zich binnen psychische problematiek?
Wanneer een kind zich veilig heeft kunnen hechten aan de moeder, is het gat in de werkelijkheid zodanig afgedekt dat zaken als paniek, angst en leegte voldoende op de achtergrond blijven. Wanneer er een verstoring is in de hechting kan een zich opdringende rusteloosheid op de voorgrond treden.
De extreme variant van deze rusteloosheid is vergelijkbaar met een paniekaanval. Iedereen die dit weleens heeft meegemaakt zal kunnen beamen hoe bevreemdend deze ervaring is. Machteloos en overgeleverd aan een wereld die niet meer dezelfde is, maar veranderd in een wereld zonder enige orde of houvast.
Het lichaam raakt in opperste staat van alertheid, gaat zweten, krijgt hartkloppingen en gaat hyperventileren. Het denk- en relativeringsvermogen verdwijnt naar de achtergrond en een poging om toch te begrijpen wat er gebeurt leidt slechts naar zwart-wit gedachtes die iemand in een staat van ondraaglijkheid of pijn houden. Wanhoop kan naar de voorgrond treden in de vorm van hevige woede, verdriet of lichamelijk acting-outgedrag. Iemand kan zichzelf in het ergste geval op zo een moment zelfs pijn doen of zich vergrijpen aan verdovende middelen.
Verstoorde hechtingsrelatie
Een verstoorde hechtingsrelatie uit zich niet altijd in de vorm van direct zichtbare paniek. Het kan zich ook manifesteren in moeilijkheden bij het aangaan en onderhouden van relaties. De hechtingsrelatie met de moeder dient als model voor de relaties die het kind in zijn verdere leven aangaat. Die primaire relatie is de moeder van alle relaties. Bij een verstoorde hechtingsrelatie zijn er vaak problemen in het vinden van een balans op het gebied van afstand en nabijheid. Iemand schiet door in een actieve of juist passieve rol ten opzichte van de partner, en ervaart een overheersende angst ofwel verlaten, ofwel overspoeld te worden door de ander. In een poging hiermee om te gaan klampt iemand zich bijvoorbeeld wanhopig vast aan de ander, of probeert de ander juist volledig te beheersen en te controleren. Omdat iemand over onvoldoende adequate betekenissen beschikt, is het vermogen om de innerlijke wereld van zichzelf en de ander op een flexibele manier te begrijpen, beperkt ontwikkeld. Hierdoor is er onvoldoende vertrouwen dat dingen ‘oké zijn’ of ‘wel goed komen’ in relatie tot de ander.
De tevredenheid van de moeder
Maar hoe gaan we met moeders om die hun kind verwaarlozen, hun kind beschuldigen en manipuleren, hun kind vernederen, mishandelen of misbruiken, of zelfs vergeten of verlaten? Een moeder die zo ver een grens overgaat, dat ze zich niet gedraagt als een moeder, soms niet eens meer aanvoelt als een moeder? Hoe kan een moeder die zelf haar kind niet of nauwelijks met barmhartigheid heeft behandeld, zelf met barmhartigheid behandeld worden? Hoe kan tevredenheid verkregen worden van een moeder die nooit iets anders heeft gedaan dan haar kind beschuldigen? Wie een veilige basis mist, kan zich soms zo verloren voelen dat het lijkt alsof er niet meer is dan de beschadiging. Soms lijken de leegte, eenzaamheid, pijn en wantrouwen alles te overheersen. Alsof iemand verlaten is.
Coping
In een dergelijke situatie zijn allerlei copestrategieën mogelijk. Coping is de manier hoe je omgaat stress, werkdruk, een scheiding, lichamelijke of geestelijke pijn, angst of geldzorgen Eén daarvan is (overmatig en/of dwangmatig) kopen. Zo is dus de band die iemand met zijn of haar moeder heeft, is bepalend voor diens koopgedrag. Veel meer dan de band met de vader. ‘Je verbinding met je moeder bepaalt hoe je je verbindt met alles, inclusief spullen, die band is als het ware het fundament gedrag. Dat verklaart voor mij waarom dwangmatig shoppen te maken heeft met de verstoorde band met je moeder.
