Waarom kan de ene persoon makkelijk stoppen na één koekje, terwijl bij de ander altijd meteen het hele pak leeg gaat? En hoe kan het dat de één zonder problemen ‘gelegenheidsroker’ is, terwijl de ander na één sigaretje meteen een hardnekkige verslaving ontwikkelt? Ik dook in de wereld van dopamine.
Of je het nu gaat om alcohol, sociale media, eten of liefde: als je ergens niet zonder kunt, is dat zelden gezond. Een verslaving beïnvloedt je leven immers altijd op een negatieve manier. Hoe je zo’n verslaving ontwikkelt, is een gecompliceerd verhaal – maar er zijn wel wat eigenschappen die erop kunnen wijzen dat je verslavingsgevoelig bent.
Verslavingsgevoelig betekent trouwens niet meteen dat je ook echt een verslaving ontwikkelt. Bovendien is ‘verslaving’ een veel breder begrip dan veel mensen denken: het gaat niet alleen om alcohol, drugs en tabak: je kunt in principe verslaafd raken aan alle activiteiten, objecten en zelfs aan mensen.
Het verschil tussen verslaving en enthousiasme
Betekent het dan meteen dat je verslaafd bent aan liefde als je niet zonder je partner kunt en dat je verslaafd bent aan sporten als je er heel gelukkig van wordt? Nou nee, dat ook weer niet.
De definitie van een verslaving is dat je niet meer uit jezelf kunt stoppen met het gedrag en dat je er basisbehoeften voor opoffert. Je geeft het geld dat eigenlijk voor eten bedoeld was uit aan gokken, je slaapt minder omdat je aan één stuk door een serie aan het kijken bent. En dan niet één nachtje, maar heel veel achter elkaar. Als je het even niet doet, word je zo gespannen en onrustig dat je net zo lang aan het gedrag denkt tot je het weer kunt uitvoeren.
Dat is natuurlijk iets heel anders dan een normale passie of liefde voor iets. Dan kijk je bijvoorbeeld wel uit naar een avondje gezellig wijn drinken in het café, maar zul je er nooit (oké, bijna nooit) andere belangrijke dingen voor opofferen.
“Dat je een verslavingsgevoelig brein hebt, betekent niet dat je ook daadwerkelijk verslaafd bent”
Deze eigenschappen kunnen samenhangen met verslavingsgevoelig zijn
Of je verslaafd raakt aan iets, hangt af van zowel je genen als de omgeving waarin je je bevindt. Toch zijn er wel dingen aan te wijzen die samenhangen met verslavingsgevoelig zijn. Dit zijn er een aantal.
1 Een familielid met een verslaving
Je familie speelt een rol in zowel je genen als je omgeving, dus het is geen wonder dat een familielid met een verslaving invloed heeft op de kans dat jij er ook één ontwikkelt. Uit onderzoeken blijkt dat zo’n 40 tot 70 procent van een ontwikkelde verslaving voortkomt uit geërfde genen.
Dat betekent overigens zeker niet dat het altijd om dezelfde verslaving gaat: als je moeder verslaafd is aan alcohol, kun jij diezelfde patronen prima toepassen op sporten of eten.
2 Impulsiviteit
Beslis jij vaak op de dag zelf wat je gaat doen, zeg je zonder na te denken ‘ja’ als mensen je vragen ergens mee heen te gaan en denk je zelden na over langetermijngevolgen van je keuzes? Mensen die vaak afgaan op wat ze op dat moment willen, kunnen over het algemeen minder weerstand bieden aan verslavend gedrag. Hoe minder controle je daarover hebt, hoe vaker het gebeurt, en voor je het weet kun je echt niet meer zonder.
3 Een andere psychische diagnose
Een verslaving gaat vaak samen met andere diagnoses, waaronder een dwangstoornis. Hoewel ervaring met psychische klachten zeker niet altijd betekent dat je ook extra verslavingsgevoelig bent, is die kans er wel.
Naast OCD is ook ADHD een diagnose die relatief vaak samengaat met verslavingen, door de gelijke patronen in het brein.
4 Een laag zelfbeeld
Als je weinig zelfvertrouwen hebt en jezelf niet erg van waarde vindt, loop je ook een groter risico om een verslaving te ontwikkelen. En dat is misschien ook niet zo gek: een verslaving aan bijvoorbeeld games, alcohol of (niet) eten gebruik je vaak om even aan het echte leven te ontsnappen, en die wil is groter als je niet blij bent met jezelf en je leven.
“De verslavingsgevoeligheid hoeft zich niet alleen te uiten in verdovende middelen”
5 Een traumatische ervaring
Je kunt het gedrag of object waaraan je verslaafd bent gebruiken om te ontsnappen aan je lage zelfwaardering, maar ook om een traumatische ervaring te vergeten. Als je in je jeugd iets ergs hebt meegemaakt of bijvoorbeeld bent misbruikt of mishandeld, kun je een verslaving ontwikkelen als coping-mechanisme.
6 Sociale angst
Uit onderzoek blijkt ook dat mensen die zich eenzaam voelen en minder op hun gemak zijn in sociale situaties, eerder verslavingsgevoelig zijn dan mensen die dat niet zijn. Als je vaak in je eentje ongemakkelijk staat te zijn op een evenement, trek je bijvoorbeeld misschien eerder naar social media of alcohol om dat ongemak minder te maken.
Heb jij het idee dat je verslaafd bent aan iets en dat dat een negatieve impact heeft op je leven? Schroom dan niet om daarover te praten en eventueel hulp te zoeken. Je hoeft je nergens voor te schamen, en je mentale en fysieke gezondheid gaan boven alles.
